Szczęść Boże!
Po trzynastu latach jestem zmuszony do powtórzenia niemal w całości kilku informacji z serii RATOWANIE ZDROWIA PO POWODZI, które przekazywałem rodakom podczas narodowej tragedii w Polsce w 1997 r. Już wtedy pierwszymi środkami masowego przekazu, które zwróciły się do mnie o porady lekarza epidemiologa dla osób poszkodowanych przez powódź były media katolickie: Radio Maryja i Tygodnik Niedziela.
Fala powodziowa wnosi do naszych domów niewyobrażalne ilości zanieczyszczeń, z których najgroźniejsze to odchody ludzkie i zwierzęce pochodzące z dołów kloacznych, szamb, gnojowników, obór, chlewni, kanałów, oczyszczalni ścieków oraz substancje chemiczne wypłukane z hałd, magazynów przemysłowych, pól (pestycydy, nawozy sztuczne) i zmyte z jezdni (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, ołów, itd.). Im szybciej pozbędziemy się osadzonych z brudnym szlamem bakterii, wirusów, pleśni, grzybów oraz trucizn i alergenów chemicznych, tym łatwiej przywrócimy naszemu domowi naturalną rolę bezpiecznego schronienia. Zaniedbania w tym zakresie mogą objawić się w dość krótkim czasie zachorowaniami na dur brzuszny, dury rzekome i inne salmonellozy, czerwonkę, biegunki wywołane pałeczkami jelitowymi E. coli. Kontakt ze szlamem, wdychanie uwalniających się z niego substancji stwarza poważne zagrożenie rozmaitymi chorobami alergicznymi (od wyprysku kontaktowego – egzemy, przez zapalenie spojówek, aż do groźnych dla życia ataków astmy) oraz zatruciem chemicznym o przebiegu ostrym i przewlekłym. Nie wolno też lekceważyć zagrożeń wynikających z uszkodzenia domowej instalacji elektrycznej, gazowej, wodociągowej, kanalizacyjnej oraz systemu wentylacyjnego i drenażowego.
ŻYWNOŚĆ PO POWODZI
1. Cała żywność pokryta szlamem naniesionym przez powódź musi być uznana za zagrażającą zdrowiu konsumenta i zniszczona. Władze sanitarne winny dopilnować zniszczenia żywności zalanej wodą w zakładach przetwórczych, hurtowniach, sklepach, kioskach, magazynach zakładów żywienia zbiorowego zamkniętego (szpitale, ośrodki wczasowe i kolonijne) i otwartego (restauracje, bary, zakłady małej gastronomii). Skażoną żywnością nie należy karmić zwierząt domowych i hodowlanych, gdyż, tak jak ludzie, mogą one ulec zatruciu. Sami obywatele (dorośli) ponoszą odpowiedzialność tylko za wykorzystanie skażonych zapasów domowych do żywienia rodziny. Za skutki zdrowotne w pozostałych przypadkach odpowiadają właściciele i kierownicy wyżej wymienionych obiektów, w których dla żywienia ludzi wprowadza się środki spożywcze o niewłaściwej jakości zdrowotnej.
2. Bez wahania należy zniszczyć opakowania, do których wnętrza mogła dostać się brudna woda z zarazkami i truciznami, a zawierające na przykład:
przyprawy
mąkę, cukier, sól, kawę i herbatę
żywność w opakowaniu papierowym, celofanowym, kartonowym (makarony, płatki, krakersy, herbatniki, lody, słodycze, itd.)
słoiki i butelki z zakręcanymi pokrywkami, w tym przetwory domowe
3. Należy zniszczyć zalane wodą świeże warzywa i owoce
4. Należy wyrzucić wszelkie porowate przedmioty (drewniane, plastykowe, gumowe) do kontaktu z żywnością lub które mają kontakt z ustami (smoczki, gryzaki, pojemniki plastykowe, deski do krojenia, drewniane talerze, nakrycia jednorazowego użytku.
5. Można zachować nakrycia szklane i porcelanowe, metalowy i szklany sprzęt kuchenny, szklane butelki i słoiki, czyszcząc je w odpowiedni sposób:
-umyć w silnym roztworze środka dezynfekcyjnego
-usunąć wszelki brud i błoto
-wydezynfekować porcelanę i szkło w ciepłym roztworze środka dezynfekcyjnego przez jedną minutę (łyżka bielinki na cztery litry wody)
-wygotować metalowe garnki, patelnie, narzędzia kuchenne i sztućce przez 10 minut
6. Można uratować żywność z metalowych konserw pod warunkiem, że nie widać w nich wgłębień lub rdzy i przy wykonaniu następujących czynności:
-na ile to możliwe odpisać z etykiet informacje dot. produktu, producenta i terminu przydatności konserwy do spożycia, usunąć etykiety i opisać puszkę niezmywalnym pisakiem
-sprawdzić, czy nic z puszki nie wycieka, ani czy nie ma wybrzuszeń (takie puszki należy wyrzucić, bombaż grozi zatruciem jadem kiełbasianym!)
-umyć puszkę w silnym roztworze środka dezynfekcyjnego
-użyć szczotki w celu dokładnego usunięcia szlamu
-zanurzyć konserwę w ciepłym roztworze środka dezynfekcyjnego przez jedną minutę (łyżka bielinki na cztery litry wody)
-pozwolić na wyschnięcie puszki bez wycierania przed jej otwarciem lub umieszczeniem w czystym, suchym i wydezynfekowanym miejscu.
-zachować listę konserw uwzględniającą dane ze zniszczonych etykiet
7. JEDZ POTRAWY GOTOWANE, A WARZYWA I OWOCE CZYSTĄ RĘKĄ ZE SKÓRKI OBRANE – to łatwa do zapamiętania zasada chroniąca zdrowie i życie ludzi przebywających na terenach zagrożonych durem brzusznym, durami rzekomymi i innymi salmonellozami, czerwonką i cholerą. Zagotowanie potraw nie chroni jednak przed zatruciami chemicznymi.
8. Potrawy trzeba dobrze ugotować, jeść nadal gorące, jeszcze parujące.
9. Należy jeść te dowiezione owoce i warzywa, które można obrać ze skórki po wstępnym opłukaniu czystą wodą. Przed obieraniem koniecznie trzeba umyć ręce czystą wodą z mydłem. Nie wolno zjadać obierek. Inne warzywa i owoce (n. p. sałata, owoce jagodowe) wymagają dużej ilości czystej wody do wielokrotnego opłukania.
10. Należy zwrócić uwagę na stan zdrowia zwierząt hodowlanych: u krów nie dopuszczać do uszkodzeń wymion i ich zakażenia pałeczkami jelitowymi obecnymi w szlamie.
CHOROBY ZAKAŹNE PO POWODZI
Zniszczona odporność ofiar powodzi (w wyniku ciężkich przeżyć, głodu, pragnienia, bezsenności, bezdomności, wychłodzenia lub przegrzania) toruje drogę wszechobecnym zarazkom. Władze sanitarne winny zorganizować system wykrywania, rejestrowania i leczenia tych chorób, które ze względu na wysokie ryzyko zgonu i łatwość szerzenia się najbardziej zagrażają zdrowiu publicznemu. 1. Do ogólnych objawów chorób zakaźnych należą:
-gorączka
-luźne i/lub częste stolce (biegunka) lub zaparcie
-nudności i wymioty, ból brzucha
-osłabienie, ból głowy, zawroty głowy
2. Niekiedy choroba przebiega bez wyraźnych oznak i dolegliwości lub z objawami mało nasilonymi, a mimo to badanie lekarskie i laboratoryjne wykazuje zmiany chorobowe wielu narządów oraz obecność zarazków w krwi, kale i moczu.
3. Obecność osoby chorej i nieleczonej albo osoby, która pomimo braku wyraźnych objawów wydala zarazki z kałem i moczem stanowi bardzo poważne zagrożenie dla otoczenia.
ODKAŻANIE PO POWODZI
1. W nierównej walce bezbronnego człowieka z zarazkami ważnym orężem są chemiczne środki odkażające. Władze sanitarne winny zorganizować sprawny system zaopatrzenia ludności w takie środki dezynfekcyjne, jak wapno chlorowane, chloraminy i podchloryn sodu, których niezbędne zapasy muszą być stale przechowywane w bazach sanitarnych i dostarczone wraz ze szczepionką i sprzętem do wstrzyknięć specjalnym transportem natychmiast na tereny zagrożone epidemiami. Pracownicy stacji sanitarno-epidemiologicznych nie tylko mają obowiązek udzielać szczegółowych instrukcji co do skutecznego i bezpiecznego stosowania środków dezynfekcyjnych, ale też przeprowadzać dezynfekcję różnych obiektów ze studniami włącznie.
Innym zadaniem Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest urzędowe dopuszczenie do picia i celów gospodarczych wody pobranej w nadzorowanym obiekcie przez pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych i zbadanej w ich laboratoriach. Zadanie to ma zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa zdrowotnego kraju, gdy dotyczy wodociągów, w tym lokalnych i zakładowych, bądź studni zaopatrujących w wodę zakłady produkcji żywności, żywienia zbiorowego, szpitale, przychodnie i inne obiekty użyteczności publicznej. Sami obywatele (dorośli) ponoszą odpowiedzialność tylko za odkażanie swoich domów, sprzętów, obejścia, a zanim zostanie przeprowadzona dezynfekcja studni bądź stacji uzdatniania wody i sieci wodociągowej także tej wody, jaka jest właśnie dostępna.
2. Chemiczne środki odkażające zabijają bakterie lub powstrzymują ich rozwój, są wykorzystywane w niszczeniu wirusów, grzybów, pleśni i wielu przetrwalników zarazków. Służą do odkażania wody pitnej, ścian, podłóg, mebli, naczyń stołowych i kuchennych, pomieszczeń szpitalnych, pojemników do wody i mleka, środków transportu żywności, pomieszczeń dla zwierząt, żłobów, odchodów ludzkich, śmietnisk. Zasadnicze znaczenie ma dobór środka odkażającego do konkretnej potrzeby, ilość tego środka na jednostkę miary odkażanej powierzchni, objętości lub wagi (np. litr roztworu o konkretnym stężeniu na metr kw. podłogi oraz czas działania tego środka (od 3 minut do 3 godzin).
3. Tylko kilka środków odkażających można stosować do dezynfekcji skóry, błon śluzowych, uszkodzonych tkanek bez ryzyka ich działania trującego, uczulającego lub drażniącego na człowieka (są to tzw. środki aseptyczne – groźne dla zarazków, a bezpieczne dla ludzi).
4. Wybór konkretnego środka odkażającego poza jego dostępnością i ceną jest więc podyktowany określoną potrzebą, ale też wygodą i bezpieczeństwem stosowania. Konieczne jest więc dokładne zapoznanie się z treścią etykiety lub dołączonej ulotki już w chwili dokonywania wyboru. Jeśli etykieta nie zawiera precyzyjnych danych, nie należy podejmować ryzyka związanego z pozorowanym unieszkodliwianiem zarazków lub działaniem trującym, drażniącym lub uczulającym środka chemicznego, za którego skuteczność i bezpieczeństwo użycia nawet producent nie chce przyjąć odpowiedzialności.
5. Chemiczne środki odkażające należy stosować wyłącznie zgodnie z precyzyjną instrukcją odczytaną z etykiety. Próba odejścia od tej zasady (zmiana zastosowania, oszczędzanie środka przez większe niż należy rozcieńczenie, skracanie czasu odkażania) grozi szerzeniem się chorób zakaźnych, zaś lekceważenie środków ostrożności (np. stosowanie wapna chlorowanego bez odzieży ochronnej – buty gumowe, rękawice, maska przeciwgazowa) – śmiertelnym zatruciem.
6. Chemiczne środki odkażające tylko wtedy zniszczą zarazki, kiedy zastosuje się je na bardzo czyste powierzchnie podłóg, ścian, mebli, sprzęty, itd. lub do zaprawienia przefiltrowanej wody (np. kilkakrotnie przez czystą tkaninę, watę, itp.). Odkażanie powierzchni pokrytych szlamem, błotem, odchodami, pyłem i in. substancjami organicznymi mija się z celem. Nieskuteczna będzie dezynfekcji wody, która jest mętna, a w osadzie znajdują się substancje organiczne neutralizujące bez reszty zastosowany środek.
7. Ludzie, którym nie dostarczono chemicznych środków odkażających w ramach działalności przeciwepidemicznej Państwowej Inspekcji Sanitarnej, ani też nie otrzymali ich wśród innych darowanych produktów (naturalnie tak jak w przypadku dokonania zakupu osobiście obowiązują podane wyżej wymogi wyboru i stosowania), a przy tym nie mają ich gdzie lub/i za co kupić, muszą oprzeć swoje zabezpieczenie przed chorobami zakaźnymi na wykorzystaniu innych sposobów:
-ogień – spalić zbędny sprzęt, odchody, odpady, śmieci; opalić przedmioty metalowe
-wygotować co można przez 10 – 30 minut lub kilkakrotnie obficie polać wrzątkiem
-wyprasować żelazkiem wypraną i wilgotną odzież, pościel itd. (dokładnie szwy)
-suszyć długo na słońcu (sposób niepewny, ale czasem jedynie dostępny)
-alkohol etylowy 70% (czysty spirytus z przegotowaną wodą) do przemywania rąk i powierzchni – pozostawić do wyschnięcia
-nadmanganian potasu – kilka kryształków na litr wody do uzyskania bardzo jasnofioletowego koloru (woda do mycia zębów, skóry wrażliwej, naczyń w kuchni)
-woda do picia, mycia zębów, ostatniego płukania w kuchni:
-gotować co najmniej przez 2 minuty
-jodyna – 4 – 6 – 10 kropli na 1 litr wody, pozostawić na v cvilkakrotnie mieszając
-bielinka, czyli 5,25% roztwór podchlorynu sodu (uwaga na ręce, nie wdychać pary!)
-na powierzchnie gładkie – łyżka na 4 l wody, postawić do wyschnięcia
-na powierzchnie porowate – 3 łyżki na 4 l wody, po 2 min spłukać
-do dezynfekcji wody pitnej – 4 krople bielinki (świeżej i bez dodatków) na litr wody, zamieszać, pozostawić na 30 minut, gdy woda nie cuchnie nieco chlorem, zabieg powtórzyć i odczekać 15 min, potem na 15 – 30 min dodać tę samą ilość 3% wody utlenionej lub potrzymać w otwartym naczyniu, aby poprawić smak.
Z Panem Bogiem
dr Zbigniew Hałat
